Ma túy là bệnh, là hệ quả của cả một nền văn minh lấy kĩ thuật và thị trường làm gốc, là triệu chứng của một cuộc "tổng khủng hoảng". Khi con người đâm ra nghiện một chất gì thì đó là triệu chứng của một tâm trạng gồm ít hay nhiều yếu tố thất tình, thất thế, thất nghiệp, thất chí, thất sủng, thất vọng (tất cả những từ này đều hiểu theo nghĩa rộng).
Khác với chứng nghiện ngày xưa thường xảy ra trong một thiểu số thanh niên, có tiền, có vai vvế trong xã hội, những người nghiện ma túy ngày nay phần lớn là thanh thiếu niên. Xu hướng chung là tự tách mình ra khỏi xã hội của người lớn, tập hợp với nhau tạo ra một nền văn hóa xã hội đối nghịch. Đó là đặc điểm nổi bật của nạn ma túy cuối thế kỉ 20, cả một thế hệ thanh thiêu niên để tự khẳng định mình, đồng thời phủ định và phủ nhận cả một nền xã hội, văn hóa mà cha anh đã dựng nên. Có thế nhận ra ở đám thanh thiếu niên ấy một hội chứng tâm lí gồm những yếu tố sau:
- Tình cảm gia đình bị sứt mẻ, gia đình không phải là tổ ấm nữa.
- Bị thất thế, không tìm được chỗ đứng trong trường học quá nặng nề nhồi nhét kiến thức trừu tượng, không dành chỗ cho vàn nghệ, thể thao, cho thủ công, máy móc và công nghệ, không giúp cho thanh thiếu niên vui vẻ hợp tác với nhau, trái lại lấy việc hơn thua làm cứu cánh. Nhà trường ấy tiến tới đào thải đại đa số, đẩy họ vào những ngành nghề không phù hợp với nguyện vọng và năng khiếu.
- Hẫng hụt về tình cảm gia đình, thất thế ở nhà trường, từ 8 - 9 tuổi trở đi, trẻ em bắt đầu bỏ nhà đi la cà đường phố - một môi trường hết sức phong phú, đầy rẫy cám dồ. Để tự khẳng định, để làm ra vẻ "người lớn", chúng sa vào những kiểu tiêu xài "chơi sang''. Bước đầu thường từ điếu thuốc lá, dù cho điếu thuốc đầu tiên ấy gây ra sự chóng mặt, nôn ọe cũng cố gắng hút cho được để tự khẳng định, để được hòa nhập vào các nhóm bạn bè, sau đó là ma túy chỉ trong gang tấc...
- Những nhóm bạn bè chung quanh điếu thuốc cốc bia, cờ bạc tạo ra tư tưởng đối nghịch với xã hội văn hóa của người lớn, rồi tập hợp thành băng nhóm, chấp nhận một thủ lĩnh có quyền lực tuyệt đối! Một mình thì nhút nhát rụt rè, nhưng một khi đã nhập băng thì bất chắp pháp luật, luân lí, có thể dẫn đến những tội phạm nặng nhất như cướp của giết người.
- Một đặc điểm tâm lí chung của thanh thiếu niên là không chịu được sự hẫng hụt, â'm ức, không tự kiềm chế được, đòi hỏi giải tỏa ấm ức bằng cách hoặc thông qua một hành vi hung bạo, hoặc nhờ một chất ma túy.
Bệnh chứng nào cũng vậy, chăm chữa lúc mới chớm nở bao giờ cũng dễ hơn là để lâu năm ăn sâu vào con người. Cải tạo được một thanh niên nghiện ma túy hay phạm pháp đòi hỏi rất nhiều công phu, tiền bạc mà không mấy khi thành công. Ngăn ngừa một em bé 9 - 10 tuổi đừng hút thuốc lá là cách phòng ngừa phạm pháp có lẽ là hay nhất. Ngăn ngừa không có ý nghĩa là trừng phạt, cấm đoán mà làm sao cho em bé đó hết mặc cảm "thất tình" trong gia đình, không còn "thất thế" ở trường học, không thấy cần phải la cà đường phô' mới có dịp tự khẳng định. Câu chuyện quả là không đơn giản.