Được coi là một trong số những cây bút hàng đầu của văn xuôi nước ta từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến nay, đời văn Nguyễn Khải phản ánh sinh động và khá chân thực quá trình vận động của cả nền văn học từ quỹ đạo chiến tranh sang quỹ đạo hòa bình. "Muốn hiểu con người thời đại với tất cả những cái hay cái dở của họ, nhất là muốn hiểu cách nghĩ của họ, cuộc sống tinh thần của họ, phải đọc Nguyễn Khải". Đây là nhận xét của nhà phê bình văn học Vương Trí Nhàn khi viết Lời giới thiệu "Tuyển tập Nguyễn Khải".
Chất triết lí - chính luận là nét phong cách nhất quán trong các sáng tác của Nguyến Khải. Ngoài lí lẽ sắc sảo, khả năng phát hiện vấn đề tinh nhạy, những bài học nhận thức mang rõ chủ kiến riêng mà Nguyễn Khải đề xuất thông qua hình tượng nghệ thuật thường có sức kích thích đối thọai. Đọc văn ông, chúng ta sẽ nhận ra rằng, cách kể một câu chuyện quan trọng hơn nhiều so với nội dung câu chuyện. Hình tượng tác giả, một người trải nghiệm luôn có nhu cầu bàn bạc, chia sẻ với bạn đọc những đúc kết của mình, thường để lại trong ta ấn tượng rất sắc nét và thú vị.