Nguyên Hồng (1918 - 1982) nhà văn hiện thực xuất sắc, tự học mà thành tài. Tên tuổi ông gắn liền với những tác phẩm văn chương độc đáo như: “Những ngày thơ ấu”, “ Bỉ vỏ”...
“Trong lòng mẹ” là Chương IV hồi kí “Những ngấy thơ ấu” nói lên những ngày tháng đau đớn, tủi nhục của một em bé mồ côi bô" và niềm hạnh phúc được gặp lại mẹ sau một năm trời xa cách.
Nói về niềm vui sướng hạnh phúc ấy, Nguyên Hồng thổ lộ: “Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ (...), mái thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng”.
1. Phần đầu Chương TV, Nguyên Hồng thuật lại những cay đắng, tủi nhục thời thơ â"u của mình. Bố mất, mẹ đi bước nữa “chửa đẻ với người khác”... Mẹ bé Hồng phải tha phương cầu thực. Bé Hồng và em Quế sống thui thủi cô đơn, ăn chực nằm chờ giữa sự ghẻ lạnh, cay nghiệt của những người họ hàng bên nội giàu có. Bà cô thật ghê tởm, bịa ra, moi móc mọi điều xấu xa về mẹ của bé Hồng, nào là “ăn vận rách rưới”, “mặt mày xanh bủng”, nào là ngồi bên rổ bóng đèn cho con bú, thây người quen thì xâu hổ “vội quay đi, lấy nón che...”. Bà cô “cười rất kịch”, giọng nói “cay độc” và tàn nhẫn “cố ý gieo rắc” vào đầu óc non nớt của đứa cháu “những hoài nghi”, để li gián tình mẹ con, âm mưu làm cho đứa con “khinh miệt và ruồng rẫy” mẹ mình.
Nỗi đau đớn của bé Hồng không thể nào kể xiết. Lúc thì lòng “thắt lại”, khoé mắt “cay cay”. Lúc thì nước mắt “ròng ròng rớt xuống hai bên mép rồi chan hoà đầm đìa ở cằm và ở cổ”. Nghe người cô nói xấu mẹ mình, bé Hồng “cười dài trong tiếng khóc”, rồi cổ họng “nghẹn ứ khóc không ra tiếng”. Tuy vậy, bé Hồng vẫn thương mẹ. Em “ghê sợ” bà cô tàn nhẫn, em căm thù những cổ tục, những thành kiến “tàn ác”, em muôn “vồ ngay lấy mà cắn, mà nhái, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi”. Em vẫn giữ trọn vẹn “tình thương yêu và lòng kính mến mẹ”, quyết không để “những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến...”. Qua đó, ta càng thây tâm hồn của đứa con trong sáng biết bao. Lòng hiếu thảo của đứa con đôi với mẹ hiền trong bi kịch gia đình vẫn sáng trong như ngọc. Trang tự truyện của tác giả “Những ngày thơ ấu” đầy nước mắt mà chân thực, nhất là khi ông nói đến tình thương mẹ.
2. “Người mẹ có một êm dịu vô cùng...”. Người mẹ đã trở về đúng ngày giỗ để làm trọn đạo lí và tự khẳng định tư cách người vợ, người mẹ trong gia đình. Mẹ đem về cho hai con nhiều quà. Tan học, trên đường về nhà, bé Hồng gặp lại mẹ sau một năm dài xa cách. Em gọi rối rít: “Mợ ơi! Mợ ơi! Mợ ơi!”. Cảnh hai mẹ con gặp lại nhau mừng mừng, tủi tủi. Mẹ cầm nón vẫy... mẹ kéo tay con, xoa đầu con, hỏi... Con “òa lên khóc nức nở”, mẹ cũng sụt sùi theo... Con sung sướng ngắm nhìn gương mặt thương yêu của mẹ, tự hào vì mẹ “vẫn tươi sáng”, “đôi mắt trong”, “nước da mịn”, gò má “màu hồng”. Bé Hồng được sống trong những giây phút hạnh phúc nhất. Em được “trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình”. Em sung sướng “đầu ngả vào cánh tay mẹ”. Bao “cảm giác ấm áp” đã mất đi, nay lại “mơn man khắp da thịt”. Miệng mẹ “xinh xắn nhai trầu” phả ra “thơm tho lạ thường”. Bé Hồng vô cùng hãnh diện về mẹ. cổ ngữ có câu: “Mẫu tử tình thâm”. Tục ngữ có nói: “Đứa con là hạt máu cắt đôi của mẹ”. Tình mẹ con là vô cùng thiết tha, sâu nặng. Phút giây gặp lại mẹ, bé Hồng nói là những phút “rạo rực”. Và em khẳng định ngợi ca: “Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng”.
Tiêu chí để bình giá hồi kí là sự chân thực. Mọi sự đẽo gọt, tô màu sẽ làm cho hồi kí trở thành vô nghĩa. Chương “Trong lòng mẹ” rất chân thực và cảm động. Đó là giá trị văn chương đích thực. Lòng con thương nhớ, yêu kính mẹ, sung sướng và tự hào khi gặp lại mẹ, giọt nước mắt, cảm giác êm dịu khi được sống bên mẹ hiền... đó là tình mẫu tử, lòng hiếu thảo. Những tình cảm sâu sắc ấy làm nên vẻ đẹp văn chương trong hồi kí của Nguyên Hồng, 80 năm về trước...