Bình giảng thơ sau đây trong đoạn trích Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm:
Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân
Đất Nước của Nhân dân,
Đất Nước của ca dao thần thoại
Dạy anh biết “yêu em từ thuở trong nôi”
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Đi trả thù mà không sợ dài lâu
Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu
Mà khi về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát
Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi.
1. Mở bài
- Dần dắt.
Đất nước mở ra với lời ru của mẹ Với giọt mồ hôi mặn nồng của cha Hò ơi câu hát vang vọng suốt ngàn đời ơi chiếc nôi đưa đoàn quăn vượt biển cả Đất nước mở ra với ngọn cờ Tổ quốc Những giọt máu đào đã anh dũng hi sinh Bao lớp thanh niên ra đi vì nghĩa lớn Ôi ngàn năm - sống mãi với quê hương! (Đất nước mở ra - Nguyễn Hoàng Long)
- Nguyễn Khoa Điềm đã để lại trong dòng chảy thi ca Việt Nam nhiều tác phẩm có giá trị. Những vần thơ của ông mang đến cho người đọc cảm xúc được dồn nén và có nhiều liên tưởng phong phú. Qua đoạn trích Đất Nước, tác giả đã khắc họa lên hình ảnh đất nước thật thiêng liêng và gần gũi, chân thực của nhà thơ về đất nước, đó chính là cảm xúc, tình cảm đáng trân trọng của nhà thơ về đất nước.
- Đoạn thơ sau đây là sự thể hiện sâu sắc những suy tư, nhận thức về đất nước của nhà thơ trên cơ sở tư tưởng Đất Nước của Nhân dân:
Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi.
2. Thân bài
a. Khái quát
- Nguyễn Khoa Điềm (1943) thuộc thế hệ nhà thơ chống Mĩ cứu nước. Đất nước, nhân dân, cách mạng luôn là nguồn cảm hứng phong phú của thơ ông.
- Đất Nước là một đoạn trích thuộc chương V trong bản trường ca Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm, sáng tác năm 1971, tại chiến trường Bình - Trị - Thiên.
- Có thể nói, Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm là một khúc ca - sự nhận thức về nguồn gốc sâu xa của nhà thơ về đất nước về trí tuệ, tâm hồn và ý chí của nhân dân. Để từ đó, nhà thơ khẳng định: Nhân dân chính là người - là chủ thể làm nên đất nước.
b. Bình giảng
- Trước hết, câu thơ mở đầu đoạn thơ Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân chính là sự thể hiện cảm hứng chủ đạo bao trùm lên toàn đoạn trích và cả chương V của bản trường ca Mặt đường khát vọng.
+ Đây chính là lời kết, là sự khái quát từ những gì đã được nhà thơ triển khai trên cả chiều dài của trang thơ và trong cả chiều sâu của dòng cảm hứng trữ tình chính luận.
+ Nhân dân sáng tạo ra mọi giá trị văn hóa như ca dao, thần thoại. Như vậy cũng chính là đã sáng tạo ra đất nước.
- Để khẳng định điều này, Nguyễn Khoa Điềm đã lấy ý từ ba câu ca dao có nội dung sâu sắc để nói về ba phương diện quan trọng nhất của truyền thống nhân dân:
Dạy anh biết “yêu em từ thuở trong nôi"
Biết qúy công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Đi trả thù mà không sợ dài lâu.
+ Đó là vẻ đẹp giàu lòng yêu thương ân tình của người Việt đã bắt nguồn từ thời xa xưa với những lời dân ca ngọt ngào:
Yêu em từ thuở trong nôi
Em nằm em khóc anh ngồi anh ru.
Và đó là vẻ đẹp của lối sống đậm nghĩa,
vẹn tình, quý trọng tình nghĩa hơn cả vật chất ngàn vàng.
+ Ý thơ của nhà thơ được gợi lên từ chính những câu ca dao một thời đi vào đời sống tâm hồn của dân tộc: cầm vàng mà lội qua sông/ Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng. Và đó còn là sự thể hiện cùa truyền thống kiên cường, bất khuất của trong quá trình đấu tranh chống giặc ngoại xâm của nhân dân ta.
+ Vẻ đẹp của truyền thống anh hùng ấy cũng được làm nên từ những câu ca dao từng ca ngợi tinh thần quật khởi của dân tộc: Thù này ắt hẳn còn lâu/ Trồng tre nén gậy gặp đâu đánh què. Từ đó có thể khẳng định: nhân dân đã làm ra văn hóa, làm ra đất nước bàng chính tính cách, lẽ sống tâm hồn mình.
c. Đánh giá
- Có thể nói, tuổi trẻ thế hệ Nguyễn Khoa Điềm đã nhận thức được một cách sâu sắc Nhân dân là người làm nên lịch sử, làm ra văn hóa đất nước bằng tất cả tình cảm trân trọng và yêu thương.
- Suy tư và nhận thức này của nhà thơ là tư tưởng nghệ thuật đã trở thành truyền thống trong văn học Việt Nam. Từ Nguyễn Trãi, Nguyễn Đình Chiểu, Phan Bội Châu... đã từng nói lên nhận thức về vai trò của nhân dân trong lịch sử. Đển các nhà thơ, nhà văn trong thời kì kháng chiến chống Pháp, chống Mĩ, nhận thức ấy đã được nâng lên thành một tư tưởng có tầm cao mới.
3.Kết bài
- Bằng giọng thơ nhẹ nhàng, tha thiết, trang trọng; ý thơ giàu chất chính luận, ngôn ngữ thơ mộc mạc, cách sử dụng sáng tạo chất liệu văn hóa, văn học dân gian... từ những suy tư cảm xúc của nhà thơ, đoạn thơ đã khắc sâu cho chúng ta những nhận thức sâu sắc và mới mẻ về đất nước nhân dân.
- Từ đó, đoạn thơ bồi dưỡng thêm tình yêu Tổ quốc và niềm tự hào về con người Việt Nam cho mỗi người, đặc biệt là thế hệ trẻ trong thời đại hôm nay.