tailieunhanh - Lịch triều hiến chương loại chí – phần 2

Từ khi có trời đất thì có núi sông. Đất nào thuộc phận sao nào đã chia sẵn, bờ cõi mỗi nước đều phân biệt. Nước nào có địa phận nước ấy. Việc định giới hạn để ngăn cách là việc cần phải làm trước tiên khi mới dựng nước. Nước Việt ta, từ trước [đối với Trung Quốc] ở vào cõi xa, phong khí (1) có phần chậm chạp. | Lịch triều hiến chương loại chí - Phan Huy Chú Dân thứ tự các chí Từ khi có trời đất thì có núi sông. Đất nào thuộc phận sao nào đã chia sẵn bờ cõi mỗi nước đều phân biệt. Nước nào có địa phận nước ấy. Việc định giới hạn để ngăn cách là việc cần phải làm trước tiên khi mới dựng nước. Nước Việt ta từ trước đối với Trung Quốc ở vào cõi xa phong khí 1 có phần chậm chạp. Từ đời Thương Chu trở về trước còn là rừng rậm chằm lầy chỗ rồng rắn ở. Khi ấy hoặc ở xen lộn dưới sông trên cạn hoặc chia ở miền núi miền biển bờ cõi chưa được rõ ràng. Tới khi dựng nước Văn Lang mới chia ra từng bộ nhưng qui mô đời cổ đều hãy còn sơ sài. Về sau hợp vào nhà Thục mất vào nhà Triệu rồi nhà Hán sang cướp lấy trải qua Hán Tấn đến Đường bảy tám trăm năm thay đổi nhau đặt làm quận huyện cõi Nam một giải xa xa chỉ để cho bọn mục thú sang cai trị. Cũng có lúc có người nổi dậy phấn đấu nhưng nổi lên rồi lại bị diệt liền chung qui vẫn không thể thoát khỏi vòng ràng buộc để lập bờ cõi riêng được. Thế chẳng phải là khi ấy thời trời chưa đến mà vận đất còn đợi người tài giỏi sau này ru Nhà Đinh nổi lên gây nền thống nhất Tiền Lê nổi sau mở rộng thêm ra bờ cõi nước Việt ta bấy giờ mới định hẳn. Sau đến Lý Trần thay nhau nổi lên chống chọi với Tống Nguyên. Lê Thái Tổ nổi dậy quét sạch giặc Minh vận hội đến lúc thịnh cõi đất ngày rộng ra người phương bắc sợ sệt mà không dám manh tâm nghĩ đến việc cướp nước ta đặt ra quận huyện nữa mà đất nước Việt Nam ta Trung Quốc phải coi là hùng mạnh. Truyện có nói rằng mở mang phải dần dần đúng như thế đấy. Vậy trước hết nên khảo cứu những điều cốt yếu về bờ cõi lúc chia lúc hợp núi sông chỗ hiểm chỗ bằng làm ra DƯ ĐỊA CHÍ chép lên đầu. Có trời đất thì có người loài người sinh ra rất nhiều họp lại rất đông phải có người đứng đầu để cai trị. Đế vương thì chăn dắt coi và thống trị dân chúng tướng tá thì giúp đỡ để giữ gìn cho dân. Lại có đạo đức giáo hóa và tiết nghĩa để ràng buộc thêm vào thì nước mới trị yên được. Nước Việt ta từ khi mới lập phong tục và nhân vật