tailieunhanh - Khảo luận về kiến trúc đền-tháp Champa: Những minh văn có niên đại mới phát hiện và mối quan hệ của chúng với lịch sử nghệ thuật - tham chiếu nhóm tháp Hòa Lai và Pô Đàm

Tác giả phân tích cách tiếp cận lịch sử kiến trúc đền - tháp Champa của các công trình nghiên cứu trước; và dựa trên những minh văn Chàm có niên đại mới được phát hiện ngay tại di tích Hòa Lai và Pô Đàm để đối chiếu với quá trình tiến hóa của kỹ thuật cấu trúc cũng như đồ án trang trí của hai nhóm đền- tháp này ngõ hầu đề xuất một niên đại mới cho từng kiến trúc. | 45 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 5 (122) . 2015 KHAÛO LUAÄN VEÀ KIEÁN TRUÙC ÑEÀN-THAÙP CHAMPA: NHÖÕNG MINH VAÊN COÙ NIEÂN ÑAÏI MÔÙI PHAÙT HIEÄN VAØ MOÁI QUAN HEÄ CUÛA CHUÙNG VÔÙI LÒCH SÖÛ NGHEÄ THUAÄT THAM CHIEÁU NHOÙM THAÙP HOØA LAI VAØ POÂ ÑAØM Traàn Kyø Phöông* Trong nhöõng naêm qua ñaõ coù nhieàu phaùt hieän quan troïng veà vaên khaéc Champa, ñaëc bieät nhöõng vaên khaéc coù nieân ñaïi ñaõ cung caáp nhöõng thoâng tin lieân quan ñeán vieäc tìm hieåu nieân ñaïi töông ñöông vôùi caùc nhoùm ñeàn-thaùp trong söï so saùnh vôùi caùc phong caùch ngheä thuaät. Trong neàn kieán truùc ñeàn-thaùp Champa raát hieám coù nhöõng di tích gaén lieàn vôùi nieân ñaïi cuûa minh vaên, do ñoù, nhöõng phaùt hieän môùi naøy ñaõ goùp phaàn laøm saùng toû moät soá vaán ñeà lieân quan ñeán nieân ñaïi cuûa kieán truùc Chaøm. Vaán ñeà phong caùch ngheä thuaät cuûa kieán truùc ñeàn-thaùp Champa Ngöôøi coù coâng ñaàu trong vieäc khaûo taû, thoáng keâ vaø phaân loaïi caùc kieán truùc ñeàn-thaùp Champa laø Henri Parmentier, vôùi coâng trình kinh ñieån goàm hai taäp laø Inventaire descriptif des monuments Cam de l’Annam xuaát baûn naêm 1909 vaø 1918. Trong ñoù, Parmentier ñaõ phaân loaïi kieán truùc Chaøm thaønh saùu loaïi hình ngheä thuaät nhö sau: 1. Ngheä thuaät nguyeân thuûy (L’Art primitif): Kieåu Myõ Sôn A1, khoaûng ñaàu theá kyû thöù 7 cuøng vôùi thaùp Taây Baéc Poâ Nagar, thaùp chính Poâ Nagar ñöôïc truøng tu vaøo naêm 813 vaø 817; 2. Ngheä thuaät hình khoái (L’Art cubique): Kieåu Hoøa Lai, khoaûng ñaàu theá kyû thöù 8 cuøng vôùi thaùp Myõ Sôn F1, thaùp Nam Poâ Nagar (phaàn tö thöù ba cuûa theá kyû thöù 9); 3. Ngheä thuaät hoãn hôïp giöõa coå ñieån vaø hình khoái (L’Art mixte): Kieåu Ñoàng Döông, khoaûng naêm 875; 4. Ngheä thuaät coå ñieån (L’Art classic): Kieåu thaùp Baïc, khoaûng theá kyû 11 cuøng vôùi Myõ Sôn E4; 5. Ngheä thuaät phaùi sinh (L’Art deùriveù): Kieåu Poâ Kloong Garai, khoaûng theá kyû 12 cuøng vôùi Myõ Sôn B1 (1114), Myõ Sôn G1 (1157), Poâ Kloong Garai