Nhân ái là đạo lí cao đẹp của đất nước và con người Việt Nam xưa và nay. Thương mình và thương người, tình cảm cao quý ấy được kết tinh và hội tụ trong một câu tục ngữ sáu chữ rất cô đúc mà láp lánh gợi cảm:
“Thương người như thể thương thân”.
Nhân dân ta đã tạo nên một so sánh cụ thể, giản dị mà thâm thìa biết bao! Trong cuộc sông, có gì quý hơn, thân thiết hơn “thân” mình? Chữ “thân” trong câu tục ngữ là chỉ số phận cuộc đời mình, niềm vui nỗi buồn, những ước mơ về hạnh phúc của mình. Những con người xa lạ, những kẻ bát hạnh trong cõi đời chẳng có mối quan hệ gì với ta, thế mà ta đã thương, đã quý mến, đồng cảm họ một cách vô cùng sâu sắc với tất cả tình người. Sự “thương” người ấy “như thể thương thân” ta vậy! Không vụ lợi! Không ban ơn! Tất cả chỉ vì tình thương người, tình yêu thương đồng loại.
Đường đời nhiều chông gai hiểm trở. Xã hội biến động không ngừng. Cũng có thuở thái bình thịnh trị. Vì thương người, ta vui với niềm vui của mọi người, mọi nhà. Cũng có thời kì loạn lạc, mất mùa, dịch bệnh, giặc giã tung hoành khắp nơi. Người người đau khổ vật lộn trong thiên tai, địch họa, trong máu và nước mắt. Trong hoàn cảnh ấy, thương thân mình đã khó, thế mà ta còn biết “thương người” quý mến, trân trọng những kẻ bất hạnh gần xa.
Tình cảm ấy thật đáng quý vô ngần. Tình thương người gắn liền với đức hi sinh là thế!
Tinh thương người của nhân dân ta mênh mông và bao la, với những biểu hiện vô cùng phong phú. Đồng cảm, thương xót cho cảnh ngộ đau khổ của đồng loại.
Đau nỗi đau, lo nỗi lo của đồng loại. Đó là “Thương người như thể thương thân”. Bênh vực, chở che, săn sóc cứu giúp vật chất, san sẻ tình thương cho những con người họan nạn, cho những con người “nhỏ bé” đang sống “dưới đáy” xã hội. Đó cũng là “Thương người như thể thương thăn”. “Lá lành đùm lá rách”; “Một miếng khi đói bằng một gói khi no”; “Một con ngựa đau cả tàu bỏ cỏ”; “Máu chảy ruột mềm”, v.v... Đó là những biểu hiện, những hành động cao quý “Thương người như thể thương thân”.
“Hủ gạo cứu đói” năm Ât Dậu 1945, phong trào rộng lớn của toàn dân giúp đỡ đồng bào bị bão lụt, giúp nạn nhân chiến tranh, giúp học sinh nghèo,... trong những năm gần đây đã nói lên sức mạnh của tình nhân ái, đạo lí tốt đẹp “Thương người như thể thương thân” của dân tộc ta.
“Thương người...” không chỉ đồng cảm san sẻ, cứu giúp, mà còn phải biết trân trọng những phẩm giá tốt đẹp của đồng loại, thấu hiểu và nâng niu những ước mơ, nguyện vọng về dân chủ tự do, về ấm no, hạnh phúc của nhân dân, nhất là của những con người lầm than, đói khổ.“Thương người như thể thương thân” chính là lòng “chí nhân” đã làm nên sức mạnh Việt Nam như Nguyễn Trãi đã nói: “Lấy chí nhân để thay cường bạo” (Bình Ngô đại cáo Tình cảm cao quý ấy đã làm cho lòng người trong sáng hơn, nhân hậu hơn. Biết lây tình người trong ứng xử là đạo lí cao quý. Nhờ thế mà bóng tối bị xua tan. Cái ác bị đẩy lùi. Tình người và tình đời toả sáng. Xã hội ngày một văn minh hơn, tốt đẹp hơn.
Bọn bất lương, lũ “chuột lớn bất nhân” (bài thơ “Ghét chuột” của Nguyễn Bỉnh Khiêm) thì làm sao chúng nó hiểu được câu tục ngữ: “Thương người như thể thương thân”. Những kẻ giàu nứt đó' đổ vách, xài bằng ngoại tệ,... nhưng chẳng bao giờ dám bỏ ra một xu để giúp người cơ nhỡ, bô' thí cho kẻ hành khất ngược xuôi thì câu tục ngữ “Thương người...” ấy rất xa lạ với họ!
Phật giáo, Thiên chúa giáo, đạo Khổng,... đều có nói đến lòng nhân ái. Từ giáo lí ấy mà chúng ta càng thêm tự hào về đạo lí “Thương người như thể thương thân” của nhân dân ta. Cộng đồng người Việt, “bốn nghìn lớp người” đã lấy tình thương để xây dựng và phát triển nghĩa đồng bào, tình dân tộc. Chẳng thê' mà nó đã trở thành điệu ru, câu hát dân gian, thấm sâu vào hồn người như hương lúa đồng quê bao đời nay:
- “Thấy người hoạn nạn thì thương,
Thấy người đói rét ta nhường áo cơm”.
- “Nhiễu điều phủ lấy giá gương,
Người trong một nước phải thương nhau cùng”
Sống không có tình thương sẽ bị khô héo lương tri, cằn cỗi tâm hồn. Bởi vậy, có người đã nói: “Biết san sẻ là hạnh phúc; được san sẻ củng là hạnh phức”. Có khi tình thương đã gắn liền với tình cảm cách mạng và kháng chiến:
“Thương nhau chia củ sắn lùi,
Bát cơm sẻ nửa, chăn sui đắp cùng.”
(Việt Bắc - Tố Hữu)
Xưa nay, ai cũng muốn được sống trong tình thương. Câu tục ngữ: “Thương người như thể thương thân” là bài học luân lí vô giá đối với mọi người. Nó thanh lọc hồn người và hướng thiện.
Thế kỉ XXI là thế kỉ của tri thức. Và còn phải là thế kỉ của tình thương. Tình thương là cái gốc của đạo lí làm người, là vẻ đẹp nhân vãn của nền văn hoá dân tộc. Một xã hội văn minh phải là xã hội của tình thương.
Tình thương mãi mãi là bài ca cuộc đời, bài ca của yên vui hạnh phúc. Phong trào “xoá đói giảm nghèo”, “góp tiền vào quỹ ủng hộ người nghèo” hiện nay chính là bài ca “Thương người như thể thương thân” của đất nước và con người Việt Nam chúng ta.